Kişilik Bozuklukları: Belirtiler ve Klinik Özellikler

 

Kişilik nedir? Nasıl tanımlanır?

Kişilik bir insanı başkalarından ayıran duygu, düşünce, algılama ve davranış gibi özelliklerinin toplamıdır.

Herkeste kendine özgü olan kişilik, biyolojik ve genetik olarak devraldığımız mirasın, yaşamla beraber sosyal çevrede yaşadığımız olaylarla yoğrulması sonucu oluşan temel-öz psikolojik durumumuzdur.

Kişilik kendimize özgü ve süreklilik kazanmış algılama, hissetme ve tepkilerimizdir.

Kişilik kişinin refleksleri haline gelmiş prensipleri, kuralları ve adeta ilaçlarıdır.

Kişilik kişinin kendini, insan ilişkilerini ve dünyayı nasıl tanımladığı, nasıl anlamlandırdığıdır.

Kişilik = Mizaç + Karakter

Cloninger kişiliği iki temel yapısı olan mizaç (huy) ve karakterin birleşimi olarak tanımlamıştır.

Mizaç, huy, yaratılış, fıtrat, doğa ve tabiat olarak da tanımlanır.

Mizaç, çevresel olaylara biyolojik ve kalıtsal özelliklerimizle otomatik olarak verdiğimiz tepkileri içerir ve kişiliğin duygusal özünü oluşturur.

Mizaç ile ilgili 'zarardan kaçınma', 'yenilik arayışı', 'ödül bağımlılığı' ve 'sebatkarlık' olmak üzere dört temel bileşen tanımlanmıştır.

Karakter, kişinin çevresi ile etkileşimi sonucu oluşan kişilik parçasıdır.

Karakter kişinin çevresinden gelen sanrılamalar, tepkiler ya da tam tersi destek davranışları ile gelişen dinamik bir etkileşim sonrası meydana gelir.

Karakter, kişinin yaşam tarzı ve davranış kalıpları ile çevresi ile uyumunu sağlayan, kişinin farkında olduğu kişiliğin kavramsal özünü oluşturur.

Karakter ile ilgili 'yönetme', 'işbirliği yapma' ve 'kendini aşma'dan oluşan üç temel bileşen ile tanımlanmıştır

Mizaç ve karakter kaynakları farklı olsa da işlevsel olarak birbirleriyle ilişkilidir ve kişiliği oluştururlar.

 

Kişiliğin işlevi nedir? Kişilik ne işe yarar?

Beyni bir bilgisayara benzetirsek, kişilik de bu bilgisayarın 'işletim sistemi' olarak tanımlanabilir.

Sağlıklı bir kişilik;

Düşünce ve tutumlarımızda süreklilik, tahmin edilebilirlik ve sebatkarlık sağlar.

Çevreye uyum sağlamamızı ve aynı zamanda kendimiz olarak kalmamızı sağlar.

Sağlıklı bir kişilik ile yaşanan olaylara, yeniliklere ve hayata uyum sağlarız, adapte oluruz.

 

KİŞİLİK BOZUKLUKLARI

A Kümesi

Görünüm ve kişisel ilişkilerde gariplik ve tuhaflık hakimdir.

Paranoid, Şizoid, Şizotipal kişilik bozuklukları

B Kümesi

Görünüm ve kişisel ilişkilerde uyumsuz, dengesiz, tutarsız kişilik özellikleri belirgindir.

Antisosyal, Borderline (Sınır), Histrionik, narsistik kişilik bozuklukları

C Kümesi

Kaygılı ve takıntılı kişilik özellikleri belirgindir.

Kaçıngan (Çekingen), Bağımlı, Obsesif Kompulsif kişilik bozuklukları

 

 

A Kümesi Kişilik Bozuklukları

Paranoid, Şizoid, Şizotipal kişilik bozuklukları

 

Paranoid Kişilik Bozukluğu

Bu kişiler sürekli kuşkucu ve güvensizdirler.

Çevrelerindekileri devamlı olarak kötü algılar ve yorumlar.

İnsanların kedine yönelik gizli gündemleri olduğunu düşünür.

Sürekli tehdit altında olduğu önyargısı vardır.

Kendisine bir şekilde zarar verileceği, aldatılacağı, kandırılacağı ve sömürüleceğinden kuşkulanır.

Yakın ilişki kurmazlar ve kendilerini insanlara açmazlar.

Kendine ve kişiliğine tehdit ve saldırı olacağı düşüncesi yaygındır.

Duygusal olarak resmi, soğuk ve mesafeli bazen de huzursuz, gergin ve öfkelidirler.

Kendisine yapılan hata ve yanlışları unutmazlar. Kin tutmaya yatkındırlar.

Bazen sabit fikir ve hakkının yendiği düşüncesi ile aşırı şikayet ve davalar açabilir.

Bazen sadakatsizlik krizleri yaşayabilirler.

Toplumda %0.5-2.5 sıklığında görülür.

Tanıda diğer kişilik bozuklukları ve psikotik (şizofrenik özellikler) bozukluklar gözden geçirilmelidir.

 

Şizoid Kişilik Bozukluğu

Toplumsal ilişkilerden kopma ve sosyal ortamlarda duyguların anlatımında kısıtlılık,

Aile içi dahil kişiler arası yakın ilişkilere girmek istemezler,

Tekdüze bir yaşamı tercih ederler,

Çok az şeyi zevk alarak yaparlar,

Olumlu ya da olumsuz sosyal tepkilere aldırış etmezler

Duygusal olarak soğuk, tepkisiz ve tekdüzelik vardır.

Duygulanımları sınırlı ve yüzeyeldir.

Tutkuları ve hırsları yoktur.

Yavaş ve tekdüze konuşurlar.

Hareketleri yavaş ve uyuşuktur, kendi halinde ve asosyal yaşarlar,

Erkeklerde daha fazla görülür.

Akrabalarında şizofreni genel topluma göre daha yaygındır.

Strese tepki olarak çok kısa süren (saatler süren) psikotik (şizofrenik )dönemler yaşayabilirler.

Depresyon, şizofreni veya sanrısal bozukluk gelişebilir.

 

Şizotipal Kişilik Bozukluğu   

Acayip, tuhaf ve garip düşünce, inanış, görünüm ve davranışlar,

Yoğun, katı ve sürekli batıl ve büyüsel inançlar, acayip dinsel davranışlar,

Paranoid düşünceler,

Kendini ve çevreyi tuhaf ve anormal algılama, boşlukta olma hissi,

Sosyal hayattan ve kişiler arası ilişkilerden kopma, kendini toplumdan yalıtma,

Dağınık ve konu bütünlüğü kuramadan konuşma, tuhaf konular üzerine konuşma,

Toplumsal ve mesleki ilerleme kaydedememe,

Düşünce ve algılama ve davranışlarda normal dışılıkla beraber giden toplumsal ve kişilerarası ilişkilerde yetersizlikler,

Yakın ilişkilerden birdenbire rahatsızlık duyma ve yakın ilişkilere girebilme becerisinde yetersizlik,

Tuhaf ve kuşkucu düşünce biçimi ve konuşmalar,

Duygularda hissizlik, uygunsuzluk, yabancılık, donukluk ve huzursuzluk,

 

B Kümesi Kişilik Bozuklukları

Antisosyal, Borderline, Histrionik, Narsistik kişilik bozuklukları

 

Antisosyal Kişilik Bozukluğu

Eskiden 'psikopat(i), sosyopat(i) olarak anılırdı.

Kavgacılık, yalan söyleme, darp, hırsızlık davranışları vardır.

Hissiz ve vicdansız  bir şekilde her şeye zarar verebilirler

Başkalarının haklarını saymama ve saldırma,

Empati yoksunudurlar. Sert ve kabadırlar.

Başkalarına zarar veren şiddet ve saldırganlık davranışlarına rağmen vicdanları sızlamaz.

Kuralları sürekli çiğneme, içkili araba kullanma, çocuklara zarar verme gibi davranışlar sık görülür.

Çocukluktan itibaren yalan söyleme, evden kaçma, hırsızlık, saldırganlık, madde kullanımı, yasadışı aktiviteler gibi davranışlara rastlanmaktadır.

Yalancılık, dolandırıcılık, sahtekarlık ve insanları aldatma adeta huyları haline gelmiştir.

Dürtüsellik, kendine ve etrafa zarar verme yaygındır.

Kendini yaralama davranışı sıktır. Bu davranışlar engellenmelere tahammül edemeyişlerinden kaynaklanmaktadır.

Uzun vadeli plan yapamaz, bir işi sürekli sürdüremez, sorumluluk alıp devamlılık sağlayamazlar.

Antisosyal kişilik bozukluğu tanısı 18 yaşından önce konmaz.

15 yaşından önce başlayan 'Davranım Bozukluğu' belirtileri vardır.

Toplum da % 3-7 oranında görülür.

Hapishanedekilerin %75’inde antisosyal kişilik bozukluğu görülür.

Davranım Bozukluğu;

Sürekli olarak toplumsal kurallara uymama ve başkalarına saldırma,

İnsanlara ve hayvanlara saldırma silah vb kullanma,

Eşyalara zarar verme,

Hırsızlık, dolandırıcılık gibi aşırı ve sürekli şiddet ve kuralsızlıklarla giden bir tablodur.

 

Borderline (Sınır) Kişilik Bozukluğu

Kimlik algısında, duygularda ve kişiler arası ilişkilerde sürekli bir tutarsızlık vardır,

Sürekli bir bunalım ve ruhsal dalgalanma içindedirler,

Düşünmeden davranma ve dürtüsellik ile ne yapacakları her zaman kestirilemez,

Belirgin bir tepkisellik ile duygusal dalgalanmalar, huzursuzluk ve öfke atakları görülebilir,

Kendine ve eşyalara zarar verme ve intihar davranışları olabilir,

Yalnız kalmaya ve terk edilmeye katlanamazlar,

Arkadaşlık için rastgele ilişkiler kurabilirler.

İlişkileri çalkantılıdır. Kararsızlık sık görülür.

Kişisel ilişkilerde bulunduklarını bazen aşırı yüceltme bazen de aşırı değersizleştirme kutupları arasında gidip gelirler.

Düzensiz, uyumsuz ve rastgele cinsel ilişkiler yaşarlar.

Sürekli olarak boşluk duygusu ve can sıkıntısından yakınırlar.

Paranoid düşünceler ve disosiyatif (kendini, bedenini ve çevreyi tuhaf, farklı algılama ve hissetme) ataklar görülebilir.

İnsanları tümüyle iyi ya da tümüyle kötü olarak yorumlarlar          (Siyah-Beyaz düşünce, Ya hep-Ya hiç düşüncesi)

Toplumda, kadınlarda %1.5, erkeklerde %0.5 sıklığında görülür.

Bu kişilerin birinci derece akrabalarında major depresyon, alkol kullanımı, madde bağımlılığı daha sık görülmektedir

 

Histrionik Kişilik Bozukluğu   

Aşırı duygusallık ve ilgi arayışı, ilgi odağı olma beklentisi

Dikkat çekme davranışları, gösteriş ve yapmacıklık,

Duygu ve düşüncelerini ilgi çekmek için abartma, Ayartıcı ve baştan çıkarıcı davranışlar,

Duyguları yüzeyeldir ve hızlı değişir,

Konuşulan konular da yüzeyeldir, derinlik ve birikimden yoksundur

Ancak psikoseksüel fonksiyonları bozuk olabilir (kadınlarda anorgazmi, erkeklerde empotans gibi).

İlişkileri yüzeyseldir. Çevresi geniştir fakat yakın arkadaşı azdır.

Uzun süre gerçek bir sevgiyi ve ilişkiyi sürdüremezler.

Stres altında gerçeği değerlendirmeleri kolay bozulur.

Telkine yakındırlar.

İçlerinden gelen duygulara göre değil dış uyarılara, insanların beklentilerine göre yaşarlar.

Sorumluluk almaktan kaçınırlar,

Kararsızlık ve sık karar değiştirme gözlenir,

 

Narsistik Kişilik Bozukluğu

Üstün ve özel biri olduğu düşüncesi,

Beğenilme, hatta hayran olunma gereksinimi,

Kendisinin çok önemli olduğu düşüncesi,

Başarılarını ve yeteneklerini abartma,

Üstün biri olarak bilinmeyi bekleme,

Sınırsız başarı, güç, zeka, güzellik ya da kusursuz sevgi düşlemleri üzerine kafa yorma

Çok beğenilmeyi ve üstünlüğü bir şey yapmadan, doğal olarak hak ettiği inancı,

Kişilerarası ilişkileri kendi çıkarı için kullanma,

Aşırı bir benmerkezcilik (egoist), ve insanlara verici olmama,

Amaçlarına ulaşmak için başkalarının zayıf taraflarını kullanma, empati yapamama,

Çoğu zaman başkalarını kıskanır ya da başkalarının kendisini kıskandığını sanır,

Kibirli ve büyüklük taslayan, kendine aşırı güvenen bir görünüm ve izlenim verirler.

 

C Kümesi Kişilik Bozukluklar

Kaçıngan (Çekingen), Bağımlı, Obsesif Kompulsif kişilik bozuklukları

 

Kaçıngan Çekingen Kişilik Bozukluğu

Genel olarak çekingen, utangaç ve ürkek bir yapıya sahiptirler.

Kendine güven (özgüven) eksikliği vardır,

Eleştirilme, dışlanma, reddedilme ve küçük düşeceği korkusu nedeniyle toplumsal ilişkilerden kaçınır, yakın ilişkiler kuramazlar.

Başkalarına yakın olmak, duygularını göstermek, sıcak ilişkiler kurmak isterler fakat düş kırıklığı yaşayacaklarını düşünerek kendilerini frenler, adeta bloklarlar.

Sevildiğinden emin olmadıkça kişisel ilişkiye geçememe,

Kendini başkalarından aşağı, yetersiz ve beceriksiz görme düşünceleri vardır.

İçsel olarak, huzursuz, gergin ve rahat olamayan kişilerdir.

Dışardan ise kendi halinde, kendi kabuğuna kapanmış, mesafeli ve soğuk olarak görülür,

Sosyal fobi sık görülür.

Çevreden destek görürlerse işlevsel olurlar,

Destek yeterli değilse depresyon ve anksiyete ortaya çıkabilir.

 

Bağımlı Kişilik Bozukluğu

Sahiplenilme ve bakım gereksinimi genel kişilik yapılarıdır.

Ayrılma ve yalnız kalma korkuları vardır.

Edilgen, uysal, yumuşak başlı ve yapışkan davranışlar gözlenir.

Başkalarının öğüt ve destekleriyle karar verirler, sorumluluk almazlar.

Özgüvenleri yok denecek kadar azdır, kendisinde dahi bakamayacağını düşünürler.

Tek başına kaldığında kendini rahatsız ve çaresiz hissederler.

Yakın bir ilişki sonlandığında, başka bir ilişki arayışı içine girerler.

Bağımlı olduğu kişiye karşı uzun süreli bir ilişkileri olabilir.

Terkedileceği ve yalnız kalacağı korkusu ile bağımlı oldukları kişiye itiraz etmez, hoşlanmadığı şeyi ifade etmezler.

Bu kişiler mesleki fonksiyonları bozulma eğiliminde ve sosyal ilişkileri sınırlı kişilerdir.

Bağımlı oldukları kişilerden ayrılınca depresyon görülme riski vardır.

Kadınlarda daha sıktır.

 

Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluğu

Esnek olmama ve mükemmeliyetçilik temel özellikleridir.

 

Duygusal sınırlılık, düzenlilik, sabırlılık, inatçılık, kararsızlık ile karakterizedir.

Kuralcı, düzenli, ayrıntıya abartılı ve gereksiz derece aşırı dikkat ederler.

Fazlasıyla kuralcıdırlar, kuralların bozulmasına tahammülleri yoktur.

Kişiler arası ilişkileri sınırlıdır, karşısındaki kişilere karşı esnek ve tolere edici değillerdir.

Güçlü görünüşlü, otoriter kişilerdir.

Karar vermekte çok zorlanırlar, karar vereceği konuyu çok incelerler.

Arkadaş çevresi çok az olan kişilerdir. İş ve evlilikte sebatlı kişilerdir.

Katı görünüşlü, ciddi, sorulan sorulara çok detaylı cevap veririler.

Yapılan etkinliğin amacını unutturacak derecede ayrıntılar, kurallar, listeler, sıralama, organize etme ya da program yapma ile uğraşıp durma.

• İşin bitirilmesini zorlaştıran mükemmeliyetçilik gösterirler.

OBSESİF KOMPULSİF KİŞİLİK BOZUKLUĞU

• Yapılan etkinliğin amacını unutturacak derecede ayrıntılar, kurallar, listeler, sıralama, organize etme ya da program yapma ile uğraşıp durma.
• İşin bitirilmesini zorlaştıran mükemmeliyetçilik gösterirler.

OBSESİF KOMPULSİF KİŞİLİK BOZUKLUĞU

• Kendini işe ve üretkenliğe adarlar,  ahlak, doğruluk ya da değerler gibi konularda vicdanının sesini aşırı dinler ve bu konularda hiç esnek değillerdir..
• OBSESİF KOMPULSİF KİŞİLİK BOZUKLUĞU
• Karşısındaki kendisi gibi yapmayı kabul etmedikçe görev dağılımı yapmak ya da başkalarıyla birlikte çalışmak istemezler.
• Para harcama konusunda hem kendisine, hem de başkalarına karşı cimridirler